Initiatiefgroep Burgerberaad voor Roermond praat met politiek en ambtenaren over burgerparticipatie
Johan de Wal
zondag 17 september 2023
Initiatiefgroep Burgerberaad voor Roermond wil dat de gemeente Roermond een volwaardig burgerberaad toevoegt aan de gereedschapskist voor lokale democratie. Een volwaardig burgerberaad zorgt voor innovatieve, duurzame en breed gesteunde oplossingen voor problemen waar de politiek vaak niet uitkomt of zich de vingers niet aan wil branden.
De afgelopen maanden sprak de initiatiefgroep met vrijwel alle lokale gemeenteraadsfracties over burgerparticipatie. De insteek: hoe kunnen inwoners meer en beter worden betrokken bij bestuur en beleid, bijvoorbeeld via een volwaardig burgerberaad?
De politici hadden vooral vragen over opzet, voorbeelden en mandaat van het burgerberaad. Dat blijkt uit een notitie die de groep onlangs naar aanleiding van die gesprekken heeft gepubliceerd. Daarin wordt aan de hand van de reacties uitgebreid ingegaan op voor- en nadelen, de organisatie, het onderzoek en de relatie tussen burgerberaad en gemeenteraad.
Een burgerberaad moet alleen worden ingezet als aan alle (inter)nationaal erkende criteria en randvoorwaarden is voldaan, schrijft de initiatiefgroep. Daaronder vallen onder meer selectie van 100-150 deelnemers door (gewogen) loting en een mandaat voor uitvoering van de ontwikkelde oplossingen.
Dat is belangrijk, want een andere opzet leidt tot andere resultaten. Als bijvoorbeeld het mandaat ontbreekt, hoeven de politici niets met de uitkomsten te doen. Pas als aan alle criteria is voldaan, is sprake van een volwaardig burgerberaad.
Burgerberaad geen ‘schaduwraad’
Intussen zijn er wereldwijd honderden voorbeelden van succesvolle, goed gedocumenteerde volwaardige burgerberaden. Toch hadden de Roermondse politici naast lovende woorden veel kritische vragen en opmerkingen tijdens de gesprekken met de initiatiefgroep, die van half maart tot half juni zijn gehouden.
Zo werd de vrees uitgesproken dat een burgerberaad ‘oncontroleerbaar’ is. De term ‘schaduwraad’ viel. Vanuit het ontwerp en in de praktijk is een volwaardig burgerberaad echter veel transparanter, en daardoor beter controleerbaar dan bestaande politieke organen, aldus de initiatiefgroep. Voor de laatsten zijn er intussen regels om ondemocratische beïnvloeding tegen te gaan.
Kunnen burgers meebesturen?
Verder werd betwijfeld of ingelote burgers wel kunnen beslissen over ingewikkelde zaken; kun je dat niet beter aan de raadsleden overlaten, die zijn daar toch voor gekozen? De praktijk wijst uit dat ingelote burgers binnen een volwaardig burgerberaad prima in staat zijn om duurzame, innovatieve oplossingen te ontwikkelen - ongeacht bijvoorbeeld opleiding, ervaring, inkomen en achtergrond.
Het mandaat zit sommige politici niet lekker, zo bleek. De gemeenteraad is toch ‘de baas’ van de gemeente? Een burgerberaad is een aanvulling op en geen vervanging van het huidige democratische stelsel, lezen we in de notitie. De gemeenteraad blijft eindverantwoordelijk en kan kiezen om een bepaald probleem via een volwaardig burgerberaad op te lossen.
Kosten afzetten tegen opbrengsten
Regelmatig kwam de vraag wie een burgerberaad moet organiseren. Het initiatief tot een burgerberaad kan komen van burgers en/of vanuit de politiek. De organisatie kan het best worden uitbesteed aan een onafhankelijke professionele partij met relevante ervaring. Dat garandeert de kwaliteit van de uitkomsten en maakt dat de onafhankelijkheid gewaarborgd blijft.
De kosten van een burgerberaad zijn afhankelijk van opzet en duur. Nederlandse burgerberaden duren minimaal enkele maanden en kosten vaak enkele tonnen. Deze kosten moeten worden afgezet tegen de vermoedelijke toekomstige besparingen, die vaak veel groter zijn.
Nieuwe participatienota komt eraan
De notitie is met alle gemeentefracties gedeeld. Zo wil initiatiefgroep Burgerberaad voor Roermond het kennisniveau binnen alle fracties over dit ingewikkelde onderwerp naar hetzelfde niveau brengen. Ook kan de notitie dienen als input voor de nieuwe participatienota van de gemeente Roermond, waaraan nu wordt gewerkt.
In de participatienota worden alle eventueel te gebruiken gereedschappen voor burgerparticipatie en hun toepassing beschreven. Zo wordt kan de gemeente straks steeds het best passende middel inzetten. Volgens de initiatiefgroep verdient het volwaardig burgerberaad als bewezen instrument een plek in die nota. Dat heeft de initiatiefgroep onlangs toegelicht bij de ambtelijke werkgroep voor de participatienota.
Opzet onderzoek bepaalt de uitkomst
Een exacte omschrijving in de participatienota van de verschillende middelen met voorbeelden is belangrijk. Een andere opzet leidt tot andere resultaten. Dat geldt ook voor het burgerberaad. De opzet per burgerberaad verschilt sterk, afhankelijk van het bureau dat het organiseert.
De opzet bepaalt niet alleen de uitkomsten, maar ook vaak wat er met de uitkomsten wordt gedaan. Zonder mandaat bijvoorbeeld - dat hoort bij een volwaardig burgerberaad - is een overheid niet verplicht om iets met de aanbevelingen te doen. Bij een mandaat moet het merendeel van de ontwikkelde oplossingen worden uitgevoerd.
Onderzoek VU en G1000 in Roermond
Deze kwestie werd onlangs actueel, toen bekend werd dat G1000 en de VU 1 en 15 november in Roermond onderzoek gaan doen naar 'een betere agenda voor klimaatonderzoek' die meer aansluit bij de ideeën en ervaringen van burgers. Zij noemen dit onderzoek een burgerberaad. De opzet en aanpak is echter wezenlijk ander dan die van een volwaardig burgerberaad, dat voldoet aan een internationaal erkende set criteria en randvoorwaarden.
Zo ontbreekt het mandaat en worden bij het ‘burgerberaad’ van de VU en G1000 deelnemers benaderd via maatschappelijke instellingen en verenigingen, en niet via gewogen loting onder alle burgers, zoals bij een volwaardig burgerberaad. De interactie is speelser, minder gericht op tekst en meer op communicatie via afbeeldingen.
Nog wat verschillen: de inbreng van deskundigen vanuit alle perspectieven, bij een volwaardig burgerberaad gebruikelijk, is niet zo belangrijk; het gaat vooral om communicatie tussen burgers en beleidsmakers. Er wordt ook niet toegewerkt naar concrete oplossingen, zoals bij een volwaardig burgerberaad, al worden de uitkomsten wel met de buitenwereld gedeeld.
Geen volwaardig burgerberaad
Het is dus geen volwaardig burgerberaad, zoals initiatiefgroep Burgerberaad voor Roermond promoot. Toch steunt de initiatiefgroep het onderzoek van de VU en G1000, omdat het weer een stapje in de goede richting is voor meer en betere deelname van burgers bij beleid en bestuur.
Vandaar dat de initiatiefgroep de oproep om mee te doen graag deelt. Onderaan dit artikel is de poster van de onderzoekers als bijlage toegevoegd. Daarop staat meer informatie en een QR-code om je aan te melden. 15 september heeft de groep een bijeenkomst in De Groene Transformator gehouden waarvoor veel maatschappelijke organisaties in Roermond waren uitgenodigd. Die dag heeft de hoofdonderzoeker van de VU een toelichting gegeven op het onderzoek.
De gesprekken met de gemeenteraadsfracties, het overleg met de ambtelijke werkgroep en de bemiddeling voor de VU zijn een logisch vervolg op de eerdere acties van initiatiefgroep Burgerberaad voor Roermond.
Sinds 2020 heeft de groep ingesproken bij de gemeente, meerdere bijeenkomsten georganiseerd, onder meer met organisatiedeskundige Louise Boelens over de ervaringen in Utrecht, gesprekken gevoerd met wethouders van twee colleges, alle raads- en collegeleden een boek over burgerberaden cadeau gegeven, en de (in)formateur geïnformeerd met betrekking tot de collegevorming en het opstellen van het coalitieakkoord.
